'Ik moet niets en reken op niets"

le samedi 16 mars 2013 08:00 Interview in De Morgen

Vier uur bedenktijd kreeg Koen Geens. Vier uur om te beslissen of hij Steven Vanackere wilde opvolgen als minister van Financiën. "Het was niet zo'n ongelofelijk moeilijke beslissing", klinkt het ruim een week later. "Ik ben 55 jaar. Dat is niet meer echt jong, maar ook niet heel oud. Het is een eervolle uitdaging en ik wil het vooral graag doen. Net zoals ik alles in mijn leven graag heb gedaan. Het is iets wat ik altijd aan mijn studenten probeer uit te leggen, dat je in het leven moet doen wat je graag doet."

Geens heeft naar eigen zeggen altijd een grote dunk gehad van de res publica. "Het is makkelijk om daarop neer te kijken. Net zoals het makkelijk is om neer te kijken op professoren, advocaten of zelfs journalisten. Maar je hebt in elk van die beroepen mensen nodig die ervoor gaan en hun job met hart en ziel uitoefenen."

Het cv van de Antwerpenaar is behoorlijk indrukwekkend. Na zijn rechtenstudies trok hij naar Harvard University. Werd hoogleraar vennootschapsrecht (KU Leuven). Richtte in 1994 advocatenkantoor Eubelius op waar vandaag honderd advocaten aan de slag zijn. Werkte tussendoor even als kabinetschef van Vlaams minister-president Kris Peeters. Om nadien een - mislukte - gooi te doen naar het Leuvense rectorschap. Geens is onder meer voorzitter van Vlaanderen in Actie en de Thomas More Hogescholen. Minister worden lijkt niet meer dan een logische volgende stap. "Niet dat het een droom was", klinkt het bij een koude schotel en een glas witte wijn in zijn nieuwe kabinet. "Wat wel een droom was, is verantwoordelijkheid te nemen in de samenleving. Toen ik achttien jaar was, heb ik heel lang geaarzeld of ik letteren of rechten zou gaan studeren. Ik heb uiteindelijk voor rechten gekozen omdat dat mij beter zou voorbereiden op het nemen van verantwoordelijkheid."

Drie jaar geleden antwoordde u in Knack op de vraag of u minister wilde worden: 'Niet meer'.
Geens: "Ach, wat moet je antwoorden als je zo'n vraag krijgt? Ik heb geantwoord: 'Niet meer, als je ziet hoe hard die mensen moeten werken'. Dat was een manier om niet op die vraag te moeten antwoorden."

Is dat een specialiteit, moeilijke vragen ontwijken?
"Het gaat niet over moeilijke of makkelijke vragen, maar vragen waarop toch geen goed of zinnig antwoord mogelijk is. Kijk, alles hangt af van de omstandigheden. Als men mij vraagt of ik zin heb om naar Patagonië te gaan, wat moet ik dan zeggen? Zonder twijfel zou ik dat onder bepaalde omstandigheden willen doen: met goed gezelschap, in het goeie seizoen, als ik genoeg tijd heb. Maar dat zijn zo veel voorwaarden dat het makkelijker is om te zeggen: Patagonië is veel te ver. Gezien de omstandigheden vond ik mijn antwoord in Knack een eerlijk antwoord."

Zullen de antwoorden in dit interview over drie jaar even eerlijk blijken te zijn?
"Och, vond u mijn antwoord van drie jaar geleden contradictorisch? Dat valt toch wel mee zeker. Toen ik pas kabinetschef was, heeft men mij ook gevraagd of ik minister wilde worden. Ik heb toen geantwoord: 'Het is gemakkelijker achter de schermen te blijven dan ervoor'. Dat klopt nog altijd."

Over uw voorganger zei men: 'Hij was briljant achter de coulissen, minder op het podium'. Geldt dat ook voor u?
"Dat zal de tijd uitwijzen. Ik heb Vanackere ook op een podium briljant weten zijn. Zelf ben ik geen podiumkunstenaar en verbaas mij over het ongelooflijke belang dat aan communicatie en presentatie wordt gehecht. Dat wordt tegenwoordig in de politiek enorm benadrukt. Terwijl de knapste politici en koningen uit de geschiedenis vaak niet presentabel waren op een podium."

Uw eerste mediaoptredens waren een schot in de roos. De ietwat verwarde professor die met humor alle kritiek pareert?
"Ik heb mensen gekend die hun gezelschap aan tafel uren konden amuseren, maar op tv overkwamen als een strijkijzer. Bij anderen was het net omgekeerd. Sommigen kunnen prachtig schrijven maar hun boodschap niet overbrengen. Anderen met een rottekst een geweldige speech houden. Je moet daar doorkijken. De vraag is welke inhoud heeft iemand en wat kan hij bijbrengen en doen. Deze tijd laat minder gemakkelijk toe dan vroeger dat wie niet bepaalde kwaliteiten heeft, naar voor komt. Dat is heel jammer. "Stel u voor dat een professor alleen nog maar iemand moet zijn die goed presenteert. Hoeveel genieën zijn er niet geweest die heel moeizaam les gaven, maar als je de moeite deed om te blijven zitten dat je na een paar uur zei: wat een intelligente man is dat. Maar je moet er wel doorheen kijken. Die inspanning wordt vandaag minder gedaan."

Spiegelt u zich aan Mario Monti, de Italiaanse technocraat die het tot premier schopte?
"Hij is een groot economist, ik ben slechts een kleine jurist. Het is jammer dat Monti bij de verkiezingen niet beter heeft gescoord. Het toont aan dat politiek niet alleen een kwestie is van gelijk hebben, maar ook van gelijk krijgen. De moeilijkheid is dat politici minder beloond worden omwille van wat ze gedaan hebben, dan omwille van wat ze beloven te doen. "Verandering en change is nog het enige wat men hoort. Of het nu in Vlaanderen of de VS is. De paradox is dat duurzaamheid het woord van deze tijd is. Alles moet duurzaam zijn, maar tegelijk moet alles veranderen. Terwijl men bij duurzaamheid ook heel wat te winnen heeft. Dat heeft mijn ervaring me alvast geleerd. Stabiliteit is een van de belangrijkste zaken om iemand te doen gedijen. Of het nu in een gezin is, in een bank of in de politiek."

De Wetstraat is de voorbije vijf jaar niet echt een stabiele omgeving geweest?
"De inspanningen die premier Elio Di Rupo zich heeft getroost spreken tot de verbeelding. Men kan daar heel veel over zeggen. Men kan duizen-en-één verwijten maken. U weet hoe de mensen zijn. Maar het is een man met een ongelooflijk scherpe intelligentie en een heel groot geduld. Dat zijn twee zaken die heel hard nodig zijn in ons land. Zo onstabiel zijn we trouwens niet."

Veel mensen hebben toch de indruk dat het Belgische systeem op zijn laatste benen loopt?
"Het klopt dat men die indruk heeft, maar ook dat is een groot stuk perceptie. Als je van binnen uit naar het systeem kijkt, werkt het nog wel degelijk. Er is in deze regering een groot wederzijds begrip. En ik denk zelfs een bereidheid om elkaar te laten scoren. De nood aan een staatshervorming en een splitsing van B-H-V was een van de grootste politieke problemen. Nu spreekt niemand er nog over, maar die splitsing is wel geregeld. Chapeau, zeg ik dan."

Gelooft u echt dat we in 2014 naar een stabiel klimaat gaan?
"Ik heb daar goede hoop op. Ik ben een positivist. U hebt de verplichting negatieve vragen te stellen, maar ik denk positief. Ik denk dat er een kans is dat België dit goed doorkomt, met een sterk Vlaanderen, een sterk Wallonië en een sterk Brussel."

Uw voorganger was geen voorstander van een regering-Di Rupo II. Stabiliteit mag dus, maar niet te veel?
"We zitten in een andere periode dan de goede oude tijd waarbij er op voorhand gezegd werd dat men verder wilde met rooms-rood, rooms-blauw of paars. De situatie is complexer. De meerderheidspartijen zijn gekrompen. Ik denk niet dat het vandaag zinvol zou zijn voor een neofiet zoals mezelf om daar uitlatingen over te doen. Ik denk echter wel dat België een ernstige toekomst heeft. België is een eigenaardig gegroeide natie. Mensen die in Engeland, Schotland of Wales wonen hebben veel meer cultuur gemeen dan Vlamingen en Walen, maar daar hebben ze dezelfde problemen. Het is niet abnormaal wat we meemaken. Alleen zijn we in een polarisatie terechtgekomen die niet productief is. We zullen wel zien hoe we daar uitraken."

Bent u net als Kris Peeters voorstander van een Copernicaanse omwenteling?
"Uiteraard. Wel hebben Vlaanderen, Wallonië en Brussel al heel wat autonomie. Als je de sociale zekerheid niet meerekent, heeft Vlaanderen een groter budget dan het federale niveau. Met de zesde staatshervorming neemt dat nog toe. Het klopt dat ons systeem complex is. Maar de EU is ook complex en we moeten daarmee leren leven. Daar is niet veel aan te doen. Zuivere oplossingen, klinken goed. Maar als je vreedzaam en duurzaam wilt samenleven, werkt dat niet per definitie."

IJdelheid is volgens u een van de grootste valkuilen voor politici?
"Hebt u hier al eens rondgekeken? Als je hier rondloopt, zie je jezelf constant weerspiegeld in metershoge spiegels. Dat nodigt niet specifiek uit om met je voeten op de grond te blijven. Politiek is gevaarlijk omdat een mens meer macht krijgt dan een sterveling kan dragen. En men het gevoel zou kunnen krijgen dat men echt belangrijk is. Dat is zo in elke omgeving waarin macht aan de orde is. Politiek is zo, maar magistratuur eveneens. Je moet daar elke dag dat je macht uitoefent aan denken."

Bedreigt het u minder nu u 55 jaar bent, dan toen u op uw 35ste in de politiek zou zijn gestapt?
"Dat weet ik niet. Maar met ouder te worden kun je iets meer relativeren en verdragen. En ook iets meer onafhankelijkheid opbrengen. Ik heb een immense bewondering voor wat CD&V-voorzitter Wouter Beke doet. Hoe moedig hij is. Maar voor hem hangt veel meer af van wat hij doet, dan voor mij. Ik vind het heel, heel belangrijk om dit goed te doen. Maar ja, het is wat het is. Een jonge politicus die elke dag met angst voor de volgende verkiezingen moet leven, dat is complexer."

U hoeft niet bang te zijn voor de volgende verkiezingen?
"Ik moet niets. Natuurlijk heb ik ook angsten. Maar dat is een objectief gegeven, niets meer. Ik zou het heel erg vinden als de partij die mij gevraagd heeft minister te worden het niet goed zou doen bij de volgende verkiezingen."

Kunt u het zich permitteren in 2014 niet op een lijst te staan?
"Daar is op geen enkel moment over gesproken. De vraag stelt zich nog niet. Ik reken op niets. Echt waar. Ik zit in een Bijzonder Tijdelijk Kader en aanvaard alle gevolgen die daaraan verbonden zijn."

Hoe zijn uw eerste contacten met MR-vicepremier Didier Reynders verlopen. Hartelijk?
"Ja. Alles is bijzonder goed en constructief verlopen, er is geen probleem."

In de media maakten CD&V en Reynders elkaar wel af.
"Dat is heel contrasterend. Nu, de verhalen over ACW en Arco raken in de eerste plaats CD&V. De andere partijen veel minder. Die hebben een afwachtende, welwillende, steunende houding."

Europees Commissaris Karel De Gucht nam het woord chantage in de mond. Is dat afwachtend en welwillend?
"De mensen die op dit ogenblik leidende posities innemen in Open Vld kan ik toch moeilijk verantwoordelijk houden voor wat een oudere, wijze EU-commissaris zegt. Voorzitter Gwendolyn Rutten heeft haar best gedaan om dat te corrigeren. Waarom De Gucht die uitspraak heeft gedaan of wat ik daarvan moet maken weet ik niet, maar ik vind het eerlijk gezegd niet belangrijk."

Denkt u dat u constructief zult kunnen samenwerken met Reynders? Tussen hem en uw voorganger boterde het niet echt.
"Steven Vanackere was een knap en bekwaam minister in de Vlaamse regering. Ik kan mij niet voorstellen dat dat in de federale anders was. Hoe hun persoonlijke relatie is geweest, daar heb ik geen precies idee van. Ik neem aan dat die niet goed was. Ik weet zeker dat Steven het heel erg heeft gevonden dat Reynders zich beklaagde over de fiscale ontvangsten. Dat was niet nodig."

Maar wat u betreft, vertrekken jullie met een propere lei?
"Als je met grote vooroordelen begint, kun je onmogelijk een goede relatie opbouwen. Ik behandel mensen niet op basis van wat men zegt over die persoon. Ik hoop dat men dat met mij ook niet doet. Het ligt niet in mijn aard om rancuneus te zijn. Dat wil niet zeggen dat het geen pijn doet als bepaalde zaken worden gezegd of geschreven. Maar in de politiek heeft dat geen zin."

Raakt u ooit ontstemd of blijft u altijd rustig?
"Ik doe mijn best en bent goed opgevoed. Ik ken maar twee soorten van ontstemming. Als ik iets niet vind en ik dringend iets moet doen. En de ontstemming als je alles probeert om iets recht te trekken en je dat niet rechtgetrokken krijgt omdat men niet redelijk wil zijn. Dan word ik boos."

Maar niet mocht de PS-vicepremier tijdens de begrotingsbesprekingen in een Franse colère uitbarsten en drie weken lang op dezelfde nagel kloppen?
"Dat zullen we dan wel zien. Maar het zal wel meevallen. Al weet je nooit wat vermoeidheid met een mens doet. Het zal anders zijn om zes uur 's morgens dan om zes uur 's avonds."

Hebt u veel slaap nodig?
"Genoeg."

Wat is genoeg?
"Voor mij, zes uur per nacht. (stilte) Dat is dan nu iets wat men weet."

U streeft naar een begrotingstekort van 2,15 procent. Maar mag het tekort ook iets groter zijn?
"De afspraak is 2,15 procent. En afspraken moeten worden gehouden. Voor de rest zullen we wel zien wat er precies gebeurt. Maar we zitten momenteel in een delicate fase van de besprekingen."

Hoe voelt het als docent deontologie dat uw hele handel en wandel met argusogen wordt gevolgd?
"Een van de belangrijke zaken in mijn cursus deontologie is dat je andere mensen geen lessen moet geven. Onder de omstandigheden moet je het best mogelijke proberen te doen. Je moet de randvoorwaarden creëren waarin je onafhankelijk kunt handelen. Dat heb ik geprobeerd. Ongebonden zijn en het beste doen voor het algemeen belang. Dat is het beste wat ik kan aanbieden. Ik geef er mij rekenschap van dat men dat streng zal bekijken. Maar perceptie is niet het enige wat telt. Als perceptie het enige is wat telt, dan wordt het leven onmogelijk. Dat weet iedereen."

Reynders merkte terloops op dat u in 2009 Koninklijke Besluiten hebt geschreven in het ACW-dossier.
"Dat heeft hij niet gezegd."

Wel dat uw advocatenkantoor ze had geschreven.
"Inderdaad. En wellicht heeft hij gezegd 'et alors'."

Het is wel iets wat veel mensen niet evident vinden.
"Ik heb daar uitgebreid over nagedacht, maar gelet op mijn zuiverheid in dit verhaal zou dat geen probleem mogen zijn."

Wat verstaat u onder zuiverheid?
"Daar kan ik alleen zelf over oordelen. Ik heb daarover gesproken met de mensen die mij gevraagd hebben minister te worden. Ik heb op mijn eerste persconferentie onmiddellijk duidelijkheid gegeven. Daar stopt het voor mij."

In de juridische wereld wordt onafhankelijkheid zeer streng beoordeeld. Er is het principe 'Justice must not only be done, it must also be seen to be done'. Magistraten moeten niet alleen onpartijdig zijn, er mag ook geen schijn van partijdigheid bestaan.
"Wat kan ik meer doen? Ik wil mij heel graag onderwerpen aan een procedure die bijvoorbeeld EU-commissarissen moeten ondergaan of mensen die kandidaat zijn voor bepaalde internationale functies. Een heel kritische procedure waar je achter gesloten deuren ook vertrouwelijke zaken kwijt kunt. Bijvoorbeeld omdat het om zaken gaat die vallen onder het beroepsgeheim. Ik betreur dat dat bij ons niet bestaat. Omdat ik nu blijf afhangen van geruchten en insinuaties. Ik heb als kabinetschef in de Vlaamse regering nooit een zaak naar mijn kantoor doorgesluisd. De nacht dat KBC kwam met het bericht dat ze 2,5 miljard nodig hadden, vroegen ze of ze mijn kantoor mochten bellen. Ik heb nee gezegd. Als je publieke functies uitoefent, moet je dat netjes doen."

Als minister zult u heel wat andere zaken moeten opgeven. Wat wilt u nog blijven doen?
"Dat kan ik nog niet precies zeggen. Wat ik vooral hoop, is nog tijd te hebben om veel van mijn vrienden te zien. Want ik leef heel sterk van de vriendschap. Rik Torfs citeerde ooit de Noorse schrijver Hendrik Ibsen: 'Vrienden zijn een kostbare luxe, die kan men zich niet permitteren als men zijn hele kapitaal heeft ingezet op zijn levenstaak, op zijn missie in het leven.' Wel, ik ben geen man met een missie."

Hebt u een politiek voorbeeld?
"Een man voor wie ik veel bewondering heb, is de gewezen Duitse bondskanselier Helmut Kohl. Wat die man voor Europa heeft gedaan is onbeschrijfelijk. Als ik nog iemand mag noemen, dan Jean-Luc Dehaene. Wat hij voor België heeft gedaan, is eveneens onbeschrijfelijk."

Twee politici die op het einde van hun carrière ook veel kritiek hebben gekregen. Dehaene omwille van zijn bestuursmandaten. Kohl wegens een enorm schandaal van partijfinanciering.
"Ik weet niet of zij fouten gemaakt hebben. Ik weet wel dat het heel grote mensen zijn. Maar het blijven mensen."

STEVEN SAMYN EN MARTIN BUXANT