De waarheid is naakt het mooist

Schrijfster Ann De Craemer verwoordt haar liefde voor taal in de blog "Ik hou van taal".

Voorzitter zijn van het Heerlijk Helder-panel is een van de leukste dingen die ik ooit deed. U weet het of u weet het niet, maar sinds 9 januari ben ik voorzitter van de actie Heerlijk Helder op Radio 1, waaraan tijdens het programma van Jan Hautekiet regelmatig aandacht wordt besteed. Op www.heerlijkhelder.be wordt de actie als volgt omschreven: "Juristen, verzekeraars, financiële instellingen, overheidsdiensten, ambtenaren en vele anderen verpakken hun boodschap vaak in nodeloos onbegrijpelijke taal. Toch is iedereen gebaat bij Heerlijk Heldere communicatie. Daarom schenkt Hautekiet de komende weken klare taal."

Voorzitter zijn van het Heerlijk Helder-panel is een van de leukste dingen die ik ooit deed. Het is beslist ook een van de nuttigste: ik wist dat er bij (onder meer) justitie, banken, overheid en ambtenarij troebele taal werd geschonken, maar dat er nog zo veel werk aan de winkel was - daar had ik geen idee van.

Gelukkig draagt een pak mensen uit de 'taalzieke' sectoren Heerlijk Helder een warm hart toe. De lijst met ambassadeurs van de actie is inmiddels lang: van politici Siegfried Bracke (die met rode pen onleesbare documenten verbetert) en Vincent Van Quickenborne, tot professor Rik Torfs en Frank Vanmassenhove, de voorzitter van de FOD Sociale Zekerheid. Ik mocht samen met het taalpanel het 'aanslagbiljet personenbelasting' herschrijven; het ministerie van Financiën zal de aanpassingen ook effectief doorvoeren. Twee weken geleden namen we de flitsboetes van de federale politie onder handen. In de studio van Hautekiet beloofde commissaris-generaal Catherine De Bolle om de pv's ook echt te herwerken tegen 3 april, de dag waarop in het Vlaams Parlement de Heerlijk Helder-slotshow wordt gehouden.

"Moet ik naar de gevangenis of niet, mevrouw?"

Nooit vergeet ik wat een beklaagde antwoordde toen de rechter het vonnis had voorgelezen: "Mevrouw, ik begrijp niet wat u heeft gezegd. Moet ik nu naar de gevangenis of niet?"

Ook minister van Justitie Koen Geens is Heerlijk Helder-ambassadeur, dus was ik benieuwd toen hij eergisteren zijn nieuwe justitieplan voorstelde: zou de taal daarvan helder zijn? Tot mijn verrassing (onbegrijpelijke taal is diepgeworteld bij justitie) valt het eigenlijk goed mee. Ik mailde erover met ex-vrederechter Jan Nolf, en ook hij vond het justitieplan "verrassend fris geschreven". Er zijn inderdaad niet veel zinnen waarover ik heb gestruikeld, al gebeurde dat hier wél:

"Het actuele systeem stelt dat het hoger beroep schorsende werking heeft, behoudens indien de eerste rechter anders beslist. Dit systeem wordt omgekeerd in die zin dat, met uitzondering van een aantal limitatief opgesomde zaken, het hoger beroep alleen een schorsende werking heeft indien de rechter dit uitdrukkelijk bepaalt."

Euh? Alleen juristen weten waarover dit gaat, terwijl een nieuw justitieplan voor iedereen begrijpelijk zou moeten zijn. Twee jaar geleden schreef ik voor de weekendbijlage Reporter van deze krant columns over de rechtbank. Nooit vergeet ik wat een beklaagde antwoordde toen de rechter het vonnis had voorgelezen: "Mevrouw, ik begrijp niet wat u heeft gezegd. Moet ik nu naar de gevangenis of niet?" De advocaat reageerde ongemakkelijk, en de rechter helemaal niet. Als ik voor dit soort situaties het woord "democratisch deficit" niet mag bovenhalen, dan weet ik het ook niet meer.

Wie nu bij zichzelf denkt dat justitie andere katten te geselen heeft dan slecht taalgebruik, mag niet vergeten dat er veel tijd verloren gaat omdat mensen moeite hebben met de formele, abstracte en moeilijke taal van het gerecht. Bovendien komt heldere taal ook advocaten zelf ten goede. Zo zei de Amerikaanse professor en jurist Joe Kimble in de Juristenkrant van 28 januari dat advocaten die helder schrijven een competitief voordeel hebben.

Kimble heeft recht van spreken: al meer dan 25 jaar leert hij studenten aan de Thomas M. Cooley Law School om heldere juridische teksten te schrijven. Sinds 1999 adviseert hij ook de Amerikaanse overheid bij het opstellen van federale rechtsregels. In zijn nieuwe boek 'Writing for Dollars, Writing to Please. The Case for Plain Language in Business, Government and Law' verzamelt Kimble een lange lijst van bewijsmateriaal over de voordelen van klare taal. "Begrijpelijke taal is niet alleen goed voor de toegankelijkheid van het recht en van justitie", zegt Kimble. "Het is ook een big economic issue: de besparingen kunnen gigantisch zijn." Dat geldt volgens hem eveneens voor banken en verzekeringsmaatschappijen, maar ook voor alle ándere sectoren.

Jan Nolf, in zijn strijd voor klare gerechtelijke taal een Vlaamse Joe Kimble, wees er minister Geens op Twitter op dat in het nieuwe justitieplan nog steeds het woord "rechtsonderhorige" wordt gebruikt in plaats van het duidelijkere "rechtszoekende". Het siert Geens dat hij die tweet meteen als "favoriet" markeerde, maar laat het woord "rechtsonderhorige" inderdaad gewoon verdwijnen: het doet mij aan de middeleeuwen denken.

Zonder verwijl

Verkeert u nog in de beschikking van al uw respiratoire capaciteiten na het tot u nemen dezer verwaarloosde zinnen?

Middeleeuws klinkt ook deze zin uit de Heerlijk Helder-test die vanmorgen bij Hautekiet werd gelanceerd en die u hier zelf kunt doen. Zet u schrap voor deze gerechtelijke dwaling:

"Bij zijn bezoek in uw straat heeft mijn aangestelde moeten constateren dat U verwaarloosd hebt zich in regel te stellen met de bepalingen van het politiereglement betreffende de voorzorgen bij sneeuwval en vorst. Ik ben zo vrij er bij U op aan te dringen om de voorgeschreven maatregelen zo spoedig mogelijk te willen treffen, daar ik het ten zeerste zou betreuren te moeten verbaliseren. Aangezien de naleving van de politievoorschriften ter zake uzelf en alle weggebruikers ten goede komen, ben ik ervan overtuigd dat u zonder verwijl aan mijn verzoek een gunstig gevolg zult voorbehouden."

Verkeert u nog in de beschikking van al uw respiratoire capaciteiten na het tot u nemen dezer verwaarloosde zinnen? Ik ben zo vrij er bij u op aan te dringen om zonder verwijl de Heerlijk Helder-test te doen, en desgevallend voorbeelden die u aantreft - bij justitie of elders - betreffende ingebrekestellingen van het gebruik van heldere taal te melden aan onderhorige of aan [email protected].

"Wie slordig schrijft legt daarmee in de eerste plaats de verklaring af dat hij zelf geen grote waarde hecht aan zijn gedachten", zei Arthur Schopenhauer, en "De waarheid is naakt het mooist, en de indruk die ze maakt is des te dieper naarmate haar uitdrukking eenvoudiger is." Je hoeft geen filosoof te zijn om het daarmee eens te zijn.