Je zal hem niet kunnen betrappen op surplacen, maakt minister van Justitie Koen Geens (CD&V) zich sterk. Al drie jaar hervormt hij in een moordend tempo. Hij zit op schema, maar het mondige veld geeft flink tegengas. 'Een revolutie komt altijd met zijnspijn en barensweeën.'
Marjan Justaert
Foto's Fred Debrock
BrusselAls twee vakministers zichzelf een Herculesopdracht oplegden in 2014, dan wel Maggie De Block (Open VLD) en Koen Geens (CD&V). Beiden willen niets minder dan hun hele 'veld' omploegen en de 21ste eeuw binnenloodsen.
Alvast de laatste raast maar door. Na vijf potpourri-wetten is het tijd voor het échte werk: nieuwe wetboeken. Het kabinet-Justitie spuwt ze uit in een verschroeiend tempo. Het nieuwe erfrecht is al gepubliceerd in het Staatsblad, maandag volgt het nieuwe faillissementsrecht. Vennootschaps- en ondernemingsrecht ligt voor advies bij de Raad van State, voor het Burgerlijk Wetboek wordt een beroep gedaan op de burger (zie kader) en ook het nieuwe straf- en strafprocesrecht moet eind dit jaar klaar zijn. Daar wordt erg naar uitgekeken.
Blijft u erbij dat alle celstraffen onder het jaar worden afgeschaft?
'Dat is de intentie, we zijn volop bezig met de teksten. Het is aan de regering om te kijken of ze daarmee kan leven.'
Nooit schrik dat uw collega's gaan zeggen: we hebben Geens al genoeg gegund?
'Wel, de politieke knoop is ontward in die zin dat men akkoord gaat met het principe, op voorwaarde dat de strafmaten op gevoelige misdrijven correct vertaald worden. Het is niet de bedoeling om tot straffeloosheid te komen, wel tot efficiënte straffen voor lichtere misdrijven of eerste vergrijpen.'
'Er zijn mensen die geweldig schrikken van een korte celstraf en voor de rest van hun leven niets meer durven uitsteken, maar dat is helaas een minderheid. De meerderheid leert in de gevangenis niets bij, integendeel.'
Ook met de onderzoeksrechters hebt u nog een varkentje te wassen.
'De experts vinden het efficiënter om het eigenlijke onderzoek volledig toe te vertrouwen aan het parket - vandaag werkt de politie samen met het parket, tot er een telefoontap of huiszoeking moet gebeuren en diezelfde politieman ineens moet samenwerken met een onderzoeksrechter. De rol van de onderzoeksrechter blijft belangrijk: hij moet waken over de kwaliteit van het onderzoek en oordelen over eventuele inbreuken op rechten en vrijheden. Ik weet dat er veel ongerustheid is in de beroepsgroep, maar ik ga met hen opnieuw in discussie.'
De afschaffing van de assisenprocedure is nog zo'n hete aardappel waarop u veel kritiek hebt gekregen. Was de Kasteelmoord achteraf gezien niet beter voor het hof van assisen gekomen?
'Assisen wordt uitzonderlijk, maar we hebben binnenkort wel de criminele kamers waar ook een jury van vier gewone mensen zal zitten. Wat de Kasteelmoord betreft: dat zou evengoed een moeilijke assisenzaak geweest zijn, hoor. Ik betreur vooral dat het strafproces pas een jaar of vijf na de feiten kwam.'
Belastingparadijs
Over naar het vennootschapsrecht, want ook daar heeft de minister een codex-Geens doorgevoerd. De regels worden gemoderniseerd en versoepeld, de bvba wordt de nieuwe standaard.
Als u alle bescheidenheid zou mogen laten varen, hoe zou u deze hervorming dan omschrijven?
(denkt even) 'Ik denk dat ze helemaal in de lijn ligt van alles wat internationaal vooruitstrevend is. Het is een mooie prestatie, maar we zijn zeker geen voorlopers in Europa. We komen dichter en ik hoop dat dat in de smaak valt.'
Ondernemers zullen wel tevreden zijn: het recht wordt versoepeld, de vennootschapsbelasting verlaagd.
'Die twee maatregelen staan los van elkaar, hoor. Laat ik voor mijn eigen winkel spreken: het vennootschapsrecht is veel belangrijker dan men denkt. Nederland is bijvoorbeeld een belangrijke aantrekkingspool geworden voor holdings van ver buiten de landsgrenzen, dankzij het goeie vennootschapsrecht. Wereldwijd is dat Delaware, de Amerikaanse staat met het beste vennootschapsrecht en de beste rechters (door sommigen een belastingparadijs genoemd, red.). De grote Amerikaanse bedrijven willen dáár gevestigd zijn met hun zetel, ook al hebben ze hun fabrieken in pakweg Californië.
U promoot een belastingparadijs.
'Het klopt dat de lokale belastingen er erg gunstig zijn, maar men onderschat het effect van de federale vennootschapsbelasting. Ik heb het puur over vennootschapsrecht. Nederland is op dat vlak vandaag het Delaware van Europa, België met een zeer goede second best worden.'
Dat valt me nu tegen van u.
(lacht) 'O, maar ik ben altijd bescheiden in mijn aankondigingen en ik hoop dat mijn realisaties dan beter zijn .'
Econoom Wim Moesen zegt in 'Knack' dat de verlaging van de vennootschapsbelasting een nadelig effect zal hebben op de gemeentefinanciën, omdat meer mensen vennootschappen gaan oprichten en dus minder personenbelasting zullen betalen. Heeft hij een punt?
'De vraag is legitiem. Gemeenten heffen immers geen opcentiemen op de vennootschapsbelasting. Maar ik ga daar niets over zeggen, want dat is het domein van de minister van Financiën.'
Komaan, minister. Uw partij zal erover waken, u bent de specialist.
'Kijk, ik ben zelf ook altijd een voorstander geweest van een hervorming van de vennootschapsbelasting. In België zijn wij heel goed in problemen omzeilen. Didier Reynders (MR) heeft destijds de tarieven niet verlaagd, maar wel de notionele-intrestaftrek ingevoerd. Slim: niemand begreep het concept en intussen genoten veel vennootschappen van een feitelijke verlaging van hun belastingen via die omweg. Ik zeg er geen kwaad woord over, want het systeem heeft veel succes gehad. Maar het moest veranderd worden. Als minister van Financiën wilde ik mensen de keuze laten: een lager tarief of de notionele-intrestaftrek. De huidige minister heeft die keuzegedachte verlaten en gaat voor een algemene verlaging met een aanpassing van de aftrekken. Dat is een verdedigbare piste, we zullen nu zien hoe die geïmplementeerd wordt. Er zijn altijd veel mensen die hopen te winnen bij zo'n verlaging en weinig mensen die denken te zullen verliezen.'
Steekt het een beetje?
'Daarvoor heb ik zelf te veel werk! Het antwoord is oprecht neen, want ik denk dat dit goed is voor de bedrijven en er zijn zoveel andere hervormingen waar ik plezier van heb.'
Hete zomer
Na de zomer van de veiligheidsballonnetjes in 2016 volgde dit jaar de zomer van de persoonlijke uithalen naar Geens. Onderwerp: het veiligheidskorps, dat onder meer instaat voor gevangenistransport naar rechtbanken. Na de ontsnapping van twee gevangenen in Antwerpen hekelde Bruno Luyten, de voorzitter van Antwerpse hof van beroep, de structurele onderbemanning van dat korps. Kort daarna verweten ook de Antwerpse burgemeester en N-VA-voorzitter Bart De Wever, en vervolgens de Brusselse rechtbankvoorzitter Luc Hennart minister Geens het gebrek aan investeringen in het veiligheidskorps.
Choqueert zo'n uithaal in de media u nog?
'Het is absoluut niet mijn stijl, maar ik ben het ondertussen gewoon. Met Bart De Wever heb ik nadien een gesprek gehad, en dat was gelukkig des te aangenamer.'
'De uithaal van de magistraten heeft te maken met de problematiek van het veiligheidskorps. Geen enkel korps in de hele Belgische veiligheidssector is vandaag zo tot de nok gevuld als het veiligheidskorps: het kader is 442, vandaag zijn 420 mensen actief en nog deze maand treden er 17 nieuwe in functie. Het korps werkt samen met de lokale politie en in Antwerpen verliep dat tot nu toe schitterend. Maar dan is de Whatsapp-kwestie ertussen gekomen en sindsdien is de sfeer verziekt (begin dit jaar berichtte De Standaard over het bestaan van een Whatsapp-groep binnen de Antwerpse veiligheidsdiensten, waarin sprake was van racisme, seksisme en pesterijen, red.). Wij hebben vier tuchtsancties opgelegd, de politie is ermee bezig, maar het is psychologisch heel moeilijk om daaruit te geraken.'
'Medio 2018 wordt het veiligheidskorps ondergebracht bij de federale politie. Tot dan probeer ik het korps zo goed mogelijk te beheren. Ik heb de jongste twee weken drie vergaderingen gehad met die mensen. Veel beter kunnen we niet doen.'
Heeft de kritiek van de rechtbankvoorzitters ook te maken met het feit dat een deel van de magistratuur vastgeroest zit in oude denkpatronen?
'Ik kom uit de academische wereld en ook daar is op een bepaald moment de informatisering doorgevoerd en zijn de criteria voor financiering gewijzigd. Ik heb die revolutie meegemaakt en weet dat zoiets niet van een leien dakje loopt. Het is normaal dat ze gepaard gaat met zijnspijn en barensweeën, zeker in een wereld die staat op haar onafhankelijkheid.'
Beschrijf uw band met de magistratuur eens.
'Er is de voorbije drie jaren enorm veel overlegd. We hebben vooruitgang geboekt, maar je hebt daar verschillende fasen in. Aanvankelijk kreeg ik veel krediet. Men dacht: “Aha, een jurist op Justitie, die gaat hard werken”.'
Was dat dan een verademing?
'Dat weet ik niet, maar men beschouwde mij wel als “iemand van ons”. Ik heb een grote consultatieronde gehouden en héél veel suggesties meegenomen. Maar zoals iedereen weet, is er onder juristen zelden unanimiteit.'
Voor sommigen werd de boswachter stroper.
'Je kunt van alles zeggen. Als ik De Standaard goed gelezen heb, stonden er begin september twee zaken in. De magistratuur zei: we moeten af van ons imago van dwarsliggers. En de advocatuur zei: we moeten stoppen met klagen. Wel, ik interpreteer dat als een respectvolle houding, ze zijn vragende partij om ernstig samen verder te gaan.'
Wie voortdurend brandjes moet blussen, dreigt aan steekvlampolitiek te gaan doen.
'Niet akkoord. Ik probeer met die steekvlammen zo weinig mogelijk in het nieuws te komen en zal ze zelf nooit aanwakkeren. Een minister heeft twee jobs: het dagelijkse operationele aan de ene kant en de lange termijn aan de andere kant. Men zal mij nooit kunnen betrappen op een vertraging van mijn langetermijnplannen.'
Stinkende potpourri
Hoe is de sfeer daar op uw kabinet eigenlijk? Uw tempo vraagt om burn-outs.
'Integendeel. Hout vasthouden, maar tot hiertoe hebben we geen enkele burn-out gehad. Mijn medewerkers komen graag werken, gelukkig maar (glimlacht). Zolang je in een hardwerkende omgeving succes hebt, haal je daar veel positieve energie uit. Als de mislukkingen zich zouden opstapelen, zou het een ander paar mouwen zijn.
'We zitten op schema, al geef ik toe dat men wat last had om mijn methode te verwerken: niet iedereen begreep waarom ik eerst een aantal potpourri-wetten heb gemaakt om het dringendste werk en de nog niet uitgevoerde wetten, zoals de interneringswet, door te drukken.'
De potpourri's dienen om stank te verbloemen, is een veelgehoord verwijt in de gerechtelijke wereld. Men vindt dat u er op slinkse wijze veel zaken hebt ingestopt, zodat niemand de volle draagwijdte zou beseffen. Dat laatste ís ook zo.
'Ik ben mij niet bewust van een slinkse methode, en dat lijkt mij zelfs weinig waarschijnlijk. Over elk van die wetten zijn hoorzittingen georganiseerd, adviezen gegeven enzovoort. De moeilijkheid is om het hele veld te informeren. Er zijn veel mensen die zich niet bezighouden met toekomstige wetgeving, en er pas kritiek op geven als ze er is.'
'Nu, ik voelde wel dat vijf potpourri-wetten genoeg waren. Als ik niet oppaste, zouden ze de weg opgaan van de onderwijsdecreten en vergaarbakken worden voor alles wat op een bepaald moment opgeraapt moet worden. En dat wilde ik niet, anders zitten we over een jaar of tien aan potpourri 65. Nu is het tijd voor de volgende stap: de nieuwe wetboeken.'
Intussen ijvert u ook voor een heldere rechtstaal: de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) gaat kandidaat-rechters nu ook beoordelen op hun communicatievaardigheden?
'Daar zit ik voor niets tussen, hoor. Dat zal het werk zijn van de nieuwe voorzitter Christian Denoyelle, die daar veel belang aan hecht. Ik juich die nieuwe tendens toe. Wat programma's als De rechtbank bijdragen tot de vermenselijking van Justitie, is niet te onderschatten.'
En dat terwijl in Gent de eerste robot-advocaat werd voorgesteld.
' Artificial intelligence is in opkomst en dat zal zich ook in het recht laten voelen, dat heet ontwikkeling. In het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg worden routinebeslissingen vandaag al met informatica uitgewerkt. Als je hele goeie juristen samenzet met hele goeie informatici, dan kan dat. De kritiek is altijd dat technologie het maatwerk verhindert, maar dat denk ik niet. We zullen nog wel een jaar of honderd nodig hebben vooraleer de menselijke correctie niet meer nodig zal zijn.'
U kunt er dus nog wel een regeerperiode bijdoen - is dat de boodschap?
(lacht) 'Ik doe dit heel graag. Maar voor u iets vraagt: op hypothetische vragen antwoord ik niet, zei een wijze ooit.'
Marjan Justaert