Rechtszaak mag hoogstens jaar duren (p.2)

Eén aanleg, één jaar', klinkt de doelstelling van de nieuwe minister van Justitie, Koen Geens (CD&V). Zowel in eerste aanleg als in beroep mag een proces niet meer eindeloos uitlopen. De rechtszaak hangt al die tijd als een zwaard van Damocles boven de partijen. Als de kwestie te lang aansleept, neemt ook het risico op verjaring of vrijspraak door overschrijding van de redelijke termijn toe.

'Ik ga een aantal zaken eenvoudiger maken, zodat er op een minder ouderwetse manier wordt gewerkt', zegt Geens in een gesprek metDe Standaard. 'Dat is niet alleen een kwestie van informatica, maar zeker evengoed van procedures. Tegen het einde van 2015 wil ik een ''potpourri-wet'' klaar hebben waar ook het gerecht van zegt: hier kunnen we mee vooruit.'

Geens haalt zelf het systeem aan van de veroordelingen bij verstek in strafzaken.

Het principe daarachter is dat iedereen persoonlijk aanwezig moet kunnen zijn bij zijn veroordeling. Als dat niet kan, bijvoorbeeld omdat iemand voortvluchtig is of de dagvaarding niet heeft gekregen, spreekt de rechter een veroordeling 'bij verstek' uit. De beklaagde kan daartegen dan verzet aantekenen, waardoor het proces wordt overgedaan. In de praktijk krijgt de beklaagde dus twee keer hetzelfde proces.

Tegen de veroordeling in eerste aanleg kan hij uiteraard ook beroep aantekenen, wat betekent dat dezelfde zaak vier keer ten gronde kan worden behandeld.

Het komt voor dat beklaagden die in voorhechtenis zijn opgesloten, bewust verstek laten gaan om zo de hele procedure te rekken.

Op dit moment speelt zich bij het hof van beroep in Antwerpen zo'n zaak af. Een havendouanier die ervan wordt verdacht de spil te zijn geweest in de smokkel van minstens elf ton cocaïne, liet zich in eerste aanleg en recent in beroep bij verstek veroordelen. Binnenkort zal het hof van beroep voor de tweede keer zijn zaak behandelen, wat betekent dat rechters zich vier keer over hetzelfde dossier uit zullen spreken.

'Verzet zou moeten worden beperkt tot situaties van overmacht, zoals een hechtenis in een buitenlandse gevangenis', vindt Geens. 'Het wordt uitgesloten voor beklaagden die de dagvaarding zelf in ontvangst hebben genomen of tijdens het proces zelf verstek lieten gaan. De rechten van de verdediging worden hierdoor niet aangetast. Het blijft immers mogelijk om een gewoon beroep in te stellen tegen een vonnis dat niet vatbaar is voor verzet.'

Het Antwerpse parket-generaal reageert positief op het voorstel. 'Dit ligt in het verlengde van wat de procureur-generaal al heeft voorgesteld', zegt woordvoerder Paul Van Tigchelt. 'Wij zijn beschikbaar voor de minister en kijken uit naar de samenwerking.'

Ook de duur van het vooronderzoek bij het parket en het gerechtelijk onderzoek zou korter kunnen. 'Het valt mij altijd op hoe in andere landen complexe misdaden snel voor de rechter komen', zegt Geens. 'Kijk naar de moordenaars van Theo van Gogh en Pim Fortuyn in Nederland. Of Anders Breivik in Noorwegen. Ik zeg niet dat het recht altijd zo snel mogelijk moet gaan, maar ik droom toch van een systeem waarin de onderzoeken binnen een redelijke termijn gebeuren. Bij de hervorming van het Wetboek van Strafvordering wordt een van de belangrijkste vragen in welke mate er een afzonderlijk onderzoek bij het parket en de onderzoeksrechter moet zijn.'

Ondanks zijn retorisch talent is minister van Justitie Koen Geens (CD&V) geen man van pathos of grootspraak als hij geconfronteerd wordt met de slachtoffers van het systeem. Zo was hij diep getroffen door de zaak-Frank Van Den Bleeken, de geïnterneerde die de staat voor de rechter sleepte om euthanasie te mogen toepassen. 'De situatie van geïnterneerden wordt een erg belangrijke zorg voor mij. Ik ben heel blij dat er nu in Gent een instelling geopend is voor geïnterneerden, en ik ga ook nog naar Merksplas.'

De schrijnende toestand van geïnterneerden is lang niet het enige dat scheefloopt binnen Justitie. Geens had nauwelijks de eed afgelegd of hij werd geconfronteerd met een enorme achterstand aan gerechtskosten.

Er zijn al wat lijken uit de kast gevallen in uw domein. Bent u geschrokken?

'Ik zat in de vorige regering en aan tafel bij de regeringsonderhandelingen, dus ik wist wel dat dit geen fluitje van een cent zou worden. Maar toch. Op zaterdagochtend 11 oktober heb ik de eed afgelegd, in de namiddag bleek dat de promotie van cipiers niet kon worden betaald. De hoge gerechtskosten zijn een oud zeer, maar 136 miljoen achterstand is natuurlijk heel erg veel. Ik kan de redenen daarvoor uitleggen, maar dat neemt niet weg dat de mensen ontevreden worden. Ze voelen ook dat er nieuw bloed is op Justitie. Het enige wat ik kan doen, is die problemen alle aandacht geven die ze verdienen. Al is dat niet vanzelfsprekend, want ik start met een krimpend budget met een openstaande rekening en openstaande vacatures.'

Hoe begint u aan zoiets?

'Wel, u moet weten dat Justitie erg verticaal georganiseerd is. De rechterlijke orde, de gevangenissen enzovoort. Elk heeft zijn eigen budget- en mensenbeheer. Dat probeer ik nu een klein beetje te centraliseren om zicht te krijgen op het geheel. Er is nu ook een nieuw staflid voor budgetbeheer. Die post was al een hele tijd niet ingevuld.'

Niet eens een centrale budget­beheerder, en dan verbaast het u dat niemand nog vertrouwen heeft in Justitie.

'Het interesseert mij niet wie wat verkeerd heeft gedaan. Mijn aandacht gaat naar het te water laten van de boot, en dat impliceert het herstellen van het vertrouwen.'

En dat wil u op korte tijd verwezenlijken, terwijl het CD&V-adagium toch luidt: 'Vertrouwen vertrekt met containers en keert terug per kruiwagen', niet?

'De waarheid is dat de maatschappij en de politiek pas opnieuw interesse hebben gekregen voor Justitie na de affaire-Dutroux, ongeveer twintig jaar geleden. Sindsdien zijn er heel veel goede dingen gebeurd, denk maar aan de benoemingen van de magistraten via de Hoge Raad voor de Justitie, de strafuitvoeringswetgeving of de Justitiehuizen. Maar door de verhoogde aandacht zijn er ook ministers snel gesneuveld. Stefaan De Clerck kon bij mijn weten niets doen aan de ontsnapping van Dutroux. En Jo Vandeurzen had niets verkeerds gedaan in de Fortis-zaak.'

'Om het vertrouwen terug te winnen ga ik met drie soorten wagens werken. Met kruiwagens op korte termijn, voor debattlefield emergency care: de cipiers, de facturen, alles wat uit de kast valt. Op middellange termijn werken we met bestelwagens. Volgend jaar wil ik in overleg met alle actoren een potpourriwet goedkeuren met een reeks maatregelen waardoor de werklast wordt aangepast aan de 21ste eeuw. Kortequick wins, noem ik dat. En op lange termijn werken we met vrachtwagens om het wettenarsenaal uit de 19de eeuw - denk aan het strafrechtboek, het wetboek van strafvordering en het erfrecht - te vernieuwen. Dat moet lukken met een goed kabinet en de viereneenhalf jaar die we hebben.'

Zegt u nu 'laat mij vijf jaar zitten', zelfs al ontsnappen Farid le Fou en Hans Van Themsche op dezelfde dag?

'Ja! Ik bid dat ik een beetje tijd van leven kan krijgen. Je kán veel doen in korte tijd, maar niet alles lukt in twee minuten of twee jaar.'

Uw aanpak doet denken aan die van uw voorgangster Annemie Turtelboom (Open VLD). Zij scoorde op haar drie werven, maar op het einde was er ook bij de meerderheid wrevel over de manier waarop ze haar wetsontwerpen door het parlement joeg.

(Schudt het hoofd) 'Elke vergelijking loopt mank. Alles begint met een duidelijk tijdskader en een plan. Een hervorming vereist bovendien dat er politieke keuzes gemaakt zijn. Het heeft geen zin om de grote experten aan het schrijven te zetten als er geen draagvlak is.'

'In Justitie is tegenspraak heilig en soms zelfs een sport. Uiteraard zal ik met alle actoren overleggen, maar op een gegeven moment moet er beslist worden. En wie beslist, stelt teleur. Belangrijk is de timing, die moet een tijdige landing toelaten.'

Op zijn Geens gezegd.

'Het is de werkelijkheid. Ik heb het ook al over Di Rupo en Michel gezegd: ieder heeft zijn landings­methode, maar elke piloot kán het. Anders is hij geen piloot en kan hij niet opstijgen.'

Toen Turtelboom Fouad Belkacem in de cel hield, kreeg ze het verwijt willekeur in de hand te werken. Wat zou piloot Geens doen in die situatie?

'In principe zijn individuele beslissingen geen zaak van de minister van Justitie. In uitzonderlijke gevallen kan het algemeen belang een positief injunctierecht rechtvaardigen, maar daar zal ik in elk geval heel spaarzaam gebruik van maken .'

Het valt op dat Justitie en veiligheid uitgebreid aan bod komen in het regeerakkoord. Welke zaken komen van u?

'Dat is niet zo belangrijk, want op het moment dat het regeerakkoord geschreven werd, wist ik helemaal niet dat ik minister van íéts ging worden. Maar op het vlak van Justitie heeft mijn partij wel hard haar stempel gedrukt. Omdat CD&V nu eenmaal al lang een agenda heeft op een aantal punten. De meeste zaken zijn vrij spontaan uit onze buik opgeborreld, net omdat we ze al zo dikwijls hebben willen realiseren.'

De nultolerantie voor drugs kwam spontaan uit jullie buik opgeborreld?

'Kijk, Jo Vandeurzen is op dat domein onze "wijze". Wij zijn niet de partij die op tafel heeft zitten slaan voor nultolerantie, maar wat drugs betreft, zijn we evenmin een liberale politiek genegen.(Snel) Liberaal in de overdrachtelijke zin van het woord. Omdat wij denken dat het de weg naar harddrugs iets gemakkelijker maakt.'

(zwijgt even) 'Ik spreek er eigenlijk niet graag over, het is nietmy cup of tea. In mijn persoonlijke leefwereld verdraag ik het helemaal niet. Het ergste wat kan gebeuren met een mens, is verslavingsgedrag. Of dat nu aan een spel is, aan seks, aan alcohol of drugs: een verslaving vernietigt een mens.'

Hebt u dat van dichtbij zien gebeuren?

'Niet in mijn eigen kring, maar van dicht genoeg om te zien hoe vernederend het is voor een persoon. Ik ben geen kenner, maar ik sluit niet uit dat het een beetje voorbestemd is. Wie kwetsbaarder is, moeten we niet te veel aanleiding geven om in dat gedrag te vervallen.'

Past het niet beter bij CD&V om er preventief iets aan te doen, in plaats van deze op Antwerpse leest geschoeide 'war on drugs', die tijd en energie eist die ook elders nuttig ingezet zouden kunnen worden?

'Jo Vandeurzen dóét enorm veel aan preventie, onderschat dat niet. Het standpunt van CD&V is dat verdere legalisering de preventieboodschap ongeloofwaardig maakt en dus niet aan de orde is op dit moment. Ook niet volgens het regeerakkoord trouwens.'(Even na het interview laat de minister een lijvige nota bezorgen over het preventiebeleid van Vandeurzen, red.)

Gaat u van harte mee in die nultolerantie?

'Ik denk dat we consequent moeten zijn zonder ons illusies te maken over de uitroeibaarheid van cannabisgebruik. Ik ben geen naïeveling. Maar er is een groot verschil tussen zeggen dat iets maatschappelijk oké is, en optreden omdat iets aanleiding geeft tot verslaving.'

Nu lijkt u het over een grijze zone te hebben, terwijl in het regeerakkoord toch staat dat bezit, verkoop én gebruik van drugs (in de publieke ruimte) vervolgd zal worden?

(kort) 'Ik heb geen zin om nieuws te maken met cannabis, want het is niet de essentie van mijn beleid.'

Het maakt er wel deel van uit.

'Ik heb precies gezegd wat ik ervan denk. Veel meer kan u van mij niet verwachten.'

Tucht

Laten we het eens hebben over procedurefouten. Moeten we volgens u naar een strafprocesrecht waarin procedurefouten niet zulke drastische gevolgen hebben?

'Eerst en vooral: een foutloze Justitie bestaat niet. Iedereen maakt wel eens fouten, en dat is het ergst voor de chirurg op de operatietafel. Dit gezegd zijnde, moeten we wel naar een sluitende wetgeving die magistraten op hun verplichtingen wijst. Als er fouten gemaakt zijn, is er ook zoiets als tucht.'

Dus een onderzoeksrechter die één uur te laat is met een aanhoudingsbevel of zijn handtekening vergeet te zetten onder een huiszoekingsbevel, heeft een tuchtonderzoek aan zijn been?

'Professionele onachtzaamheid moet met tucht worden gestraft. Voor kleine gebreken en nietigheden is er de Antigoonwetgeving (onrechtmatig verkregen bewijs mag in bepaalde gevallen toch gebruikt worden, red.). Sinds ik het recht ken, wordt het steeds moeilijker om niet correct verkregen bewijs een procedure in haar geheel te laten vernietigen. We moeten dat toejuichen, en er is zeker nog verfijning en verbetering mogelijk.'

Hoe staat u tegenover grote fiscale fraudezaken à la KB Lux en Beaulieu? Geldt daar ook dat een aanleg maximum één jaar mag duren?

(lacht) 'Fiscale, financiële en economische criminaliteit zijn voor mij evengoed vormen van criminaliteit, maar het strafrecht is er 150 jaar geleden niet voor gemaakt. Evenmin voor bendevorming, maffiapraktijken of offshore-toestanden. Ook door een gebrek aan expertise van de staat - maar daar is de jongste jaren heel hard aan gewerkt - zijn sommige zaken langer onderweg geweest dan zou mogen.

Vandaag hebben we natuurlijk wel de minnelijke schikking...'

U bent ons voor, dat was de volgende vraag. U bent een voorstander van het systeem.

'Niet per definitie, maar wat ik vaststel, is dat de minnelijke schikking twee zaken combineert. Vooreerst zijn sommige criminele feiten enorm moeilijk te bewijzen, en niet zelden leidt dat ertoe dat die zaken lang aanslepen. Daardoor wordt een potentieel onschuldige al als schuldig beschouwd, alleen al door de termijn waarmee hij met die zaak wordt belast. Om die reden vind ik de minnelijke schikking geen kwade oplossing.'

'Bovendien is ze voor de staat - en de mensen beseffen dat onvoldoende - een voordelige zaak. Eenre­deeming virtue. De bedragen zijn meestal veel hoger dan wat iemand zou moeten betalen als de zaak voor de rechtbank zou zijn gekomen, en datgene wat wettelijk verschuldigd is aan belasting, sociale bijdragen of schadeloosstelling, moet uiteraard nog betaald worden. Daarmee zeg ik niet dat het goed is, alleen dat het soms de beste oplossing is om een zaak te kunnen sluiten.'

U hoedt zich voor waardeoordelen, alsof u niemand tegen de borst wil stoten.

'Ik wil vooral geen olie op het vuur gieten, ik wil olie op de golven gieten. Als je een draagvlak wil creëren voor een moeilijke materie, dan ben je er niet op uit om goedkoop nieuws te maken. Nu, ik vind zeggen dat een aanleg maximum een jaar mag duren(lees bladzijde 3, red), best moedig. Maar ik vind dat niet spectaculair, dat is nog iets anders.'

'Moedig in het midden', zoals uw partij.

'Ho, maar dat is allesbehalve in het midden. Het is radicaal vóór een verantwoordelijk gerechtelijk systeem dat voor de maatschappij de best mogelijke rechtsbedeling geeft. Ik weet niet wat daar compromisachtig aan is, het is redelijk compromisloos.'

Hét zinnetje

Over fiscale zaken gesproken. Koen Geens is de man die - toen nog als minister van Financiën - het voorbereidend werk moest leveren voor een grote belastinghervorming. Dat deed hij ook, maar het document is, geeft hij toe, in de kast blijven liggen.

'Het zal u opgevallen zijn dat het stuk in de regeerverklaring over justitie beduidend langer is dan dat over fiscaliteit. Dat laatste heb ik zelf geschreven, en daar is niet heel veel van overgebleven. Er was geen draagvlak binnen deze coalitie voor een tax shift waarbij de lasten op arbeid verschoven worden naar andere bronnen. Er is in hoofdstuk vier van het regeerakkoord wel een klein zinnetje over zo'n tax shift dat wat ruimte laat, maar toen was die ruimte er absoluut niet.'

Was het dan niet slim van uw vice­premier Kris Peeters om halsstarrig vast te houden aan dat zinnetje met de bedoeling om een vermogenswinstbelasting door te drukken?

'Toch wel, want intussen is er een en ander gebeurd. In één week tijd had je de zaak-LuxLeaks en de zaak-Coucke(de onthulling van een fiscale constructie in Luxemburg waardoor tal van grote bedrijven belastingen ontduiken, en de miljardenwinst die Marc Coucke haalde uit de verkoop van Omega Pharma en waarop hij 0 euro belasting betaalt, red.), en dat heeft meneer Van Overtveldt ertoe aangezet om op 6 november dingen te zeggen die iedereen interpreteerde als een opening voor een vermogenswinstbelasting.'

'De zaken die gebeurd zijn, hebben misschien de hardleersheid van de andere partijen rond de tafel doen verdwijnen. En er is ook nog de sociale dialoog van de komende maanden die er misschien toe zal bijdragen dat er op een bepaald moment toch ruimte voor zal zijn. Op een bepaald moment is het er het moment voor, dat is altijd zo.'

Is dit het moment?

'Dat durf ik niet te zeggen, maar we moeten wel luisteren naar wat er links en rechts leeft op dat vlak, en proberen aan te voelen wat er voor iedereen aanvaardbaar kunnen zijn. En crisissen zijn altijd momenten die verandering mogelijk kunnen maken.Never waste a good crisis.'

Nog zo'n zinnetje uit het regeerakkoord: de seksuele meerderjarigheid wordt aangepast. Veertien jaar?

'Dat is echt een discussie binnen de regering en ik wens daar geen voorafname op te doen. Er is één keer iets in mijn mond gelegd daarover dat ik nooit beweerd had, en er was al heel wat heisa rond dus... dat zal ineens erop moeten zijn.'(lacht)

U vond het logisch dat de Vlamingen de premier zouden leveren, intussen zit u aan uw tweede Franstalige premier. Valt dat mee?

'U zult van mij wel geloven dat ik zowel met mijnheer Di Rupo als met mijnheer Michel een uitstekende persoonlijke relatie heb. Zowel ikzelf als mijn partij zouden een Vlaamse eerste minister verkozen hebben, maar je kan niet alles hebben. (snel) En uiteraard zou de logische premier van deze coalitie geen CD&V'er zijn geweest, noch een MR-politicus, maar een N-VA'er.'

Zít de echte premier niet op het Schoon Verdiep in Antwerpen?

'Dat geloof ik niet, maar het zou wel de logische premier van de coalitie geweest zijn.'