Ik ben niet bang van wat we hebben beslist

op 31 januari 2015 08:43 Interview De Standaard

'Als je ziet wat je kunt voorkomen, lijkt dit me wel de moeite waard.' Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) blijft achter de antiterreurmaatregelen van de federale regering staan. Al is dat niet altijd even hartelijk. 'Ik wil bepaalde gemeenschappen niet stigmatiseren.'

Nikolas Vanhecke,Wim Winckelmans

Neen, hij volgde de raid in Verviers, eergisteren twee weken geleden, niet op een scherm in een 'situation room' ergens onder de Wetstraat. Maar bij elke belangrijke stap in de antiterreuractie bleef Koen Geens wel op de hoogte. 'Ik heb een veiligheidscel van drie mensen die in contact staan met de Staatsveiligheid, het federaal parket en de politie. Zij gaven me de nodige updates. Ik ben zeer tevreden met het werk van de veiligheidsdiensten.'

Na amper een nacht waren die maatregelen van de regering er. Zijn jullie niet overhaast te werk gegaan?

'Dit lijkt misschien op steekvlampolitiek, maar we waren hier al mee bezig voor de feiten in Verviers. Het klopt wel dat we overhaast hebben moeten communiceren, en ook de inzet van de militairen is snel gevolgd. De omstandigheden hebben alles in een stroomversnelling gebracht.'

Ook de kritiek op de maatregelen zit in een stroomversnelling, zelfs binnen de meerderheid. Onder meer over de inzet van het leger.

'Tja, als je een beslissing moet nemen wanneer er een reële dreiging bestaat, is het iets moeilijker om met hetzelfde evenwicht en dezelfde rust tewerk te gaan. Het was aanvankelijk ook helemaal niet de bedoeling zo snel knopen door te hakken, al was er de week voordien een kernkabinet aan voorafgegaan. Het was die vrijdagmorgen nu eenmaal D-day. De commentaren die daarna zijn gevolgd, zijn het gevolg van die snelle beslissing. We moeten onszelf dat vooral niet kwalijk nemen.'

De nationaliteit afnemen lag de voorbije dagen zwaar onder vuur. Juridisch is het spitsroeden lopen. Wordt het geen maat voor niets?

'Omdat het aantal terroristische misdrijven waarvoor iemand zijn nationaliteit kan verliezen, zal toenemen, zouden rechters die maatregelen vaker kunnen opleggen. Maar ze kunnen die enkel toepassen bij wie een dubbele nationaliteit heeft. Dat roept de vraag op of je iemand met de dubbele nationaliteit anders mag straffen dan iemand die enkel Belg is. Bij wie minder dan tien jaar de Belgische nationaliteit erbij heeft gekregen, verwacht ik niet meteen problemen. Anders ligt het voor wie sinds de geboorte de dubbele nationaliteit heeft. We onderzoeken wat daar de mogelijkheden zijn.'

En welke oplossing wenst u?

'Dat doet er niet meteen toe. De regering moet in zijn geheel een oplossing vinden. Persoonlijk wil ik bepaalde gemeenschappen wel niet stigmatiseren. Integratie van migranten uit de tweede en derde generatie (die de dubbele nationaliteit sinds de geboorte hebben, red.) is niet alleen iets voor hun ouders. Het is ook de taak van de samenleving.'

'Anderen verkiezen het ontradend effect van zo'n strenge maatregel. Ik vind die al streng genoeg als het aantal misdrijven waarbij het kan, wordt uitgebreid en de termijn van tien jaar Belg zijn wordt verlengd.'

Zijn al die maatregelen wel nodig? De aanpak in Verviers bewijst toch dat het systeem werkt?

'Een vreemde vraag. De preventie heeft in dit geval zeer goed gewerkt. Daar was wat geluk voor nodig, en veel kundigheid. Voor hetzelfde geld waren die mensen door de mazen van het net geglipt, zoals in Parijs. Deze maatregelen zijn er net op gericht die kans zo klein mogelijk te maken.'

Riskeren we nu geen overtrokken reacties? Enkele wachtende jongeren in Harelbeke werden deze week plots voor potentiële terroristen gehouden.

'Het is toch logisch dat men in deze omstandigheden meer dan voorzichtig is, net als bij die persoon die betrapt werd bij het fotograferen van een gebouw. Dat is voor mij niet zo abnormaal, tenminste als het optreden daartegen niet buiten verhouding is. Ik heb tot nu toe geen weet van gevallen waarbij die mensen niet heel snel zijn vrijgelaten. Het blijft voor hen natuurlijk een onaangename ervaring.'

De man die de kerk van Laarne fotografeerde, heeft wel een nacht in de cel doorgebracht.

'Ja, oké. Ik zeg niet dat dit goed of slecht is. Ik zeg alleen dat zoiets in deze omstandigheden verschoond moet worden. We mogen niet in een psychose vervallen, dat is het laatste wat ik wil, maar het is altijd iets beter te voorkomen dan te genezen. Dat er dan af en toe een vergissing wordt gemaakt, moeten we erbij nemen.'

De inbreuken op onze privacy, moeten we die erbij nemen? Advocaten waarschuwen daarvoor.

'We kunnen dit soort criminaliteit alleen bestrijden met technologisch zeer geavanceerde middelen. De opsporingsmethodes die daarbij worden gebruikt, kunnen bijzonder hard aankomen als ze bij een onschuldige persoon worden toegepast. Maar als je ziet met welke waarborgen ze zijn omgeven, ben ik er nogal gerust in. Voor elke telefoontap moet een onderzoeksrechter een nieuwe gemotiveerde toestemming geven, die gecontroleerd wordt. Ik ben niet bang van wat we hebben beslist.'

Hebt u genoeg geld om dit allemaal waar te maken?

'Het is niet alleen een kwestie van geld, het is ook een kwestie van competentie van mensen. Die hebben hun job heel goed gedaan. Ik heb al eens gezegd dat de mensen van de Staatsveiligheid in het dossier-Verviers amper vermoeid leken omdat ze zo enthousiast waren. Maar na zes weken verhoogd terreuralarm zullen ze bij de staatsveiligheid de vermoeidheid wel voelen. De rek raakt er uit. We moeten daarom op vlak van infrastructuur en personeel bijkomende middelen hebben als we de veiligheid willen verbeteren.'

Hoeveel hebt u nodig voor veiligheid?

'Volgens een eerste beperkte analyse 27 miljoen euro. Dat is maar een begin. Dat geld dient onder meer om de databank van de gevangenissen met die van de politie te verbinden (dat moet voorkomen dat de politie niet weet dat iemand thuis zit met een enkelband, zoals in het geval van een verdachte in verband met Verviers, red.). Het gaat ook over islamconsulenten voor de gevangenissen, opleiding van personeel in de gevangenissen waar de radicale jihadi's samen worden gebracht, maatregelen voor de gerechtelijke politie, de staatsveiligheid, voor het federaal parket enzovoort.'

Dat geld dient niet enkel om met de spierballen te rollen?

'Zeker niet. Neem nu die islamconsulenten. Ik ben op bezoek geweest in de gevangenis van Lantin, waar nu niet meteen koorknapen zitten opgesloten. Daar is een uitstekende consulent aan het werk en er zijn amper problemen met radicalisering. Als dat wel zo is, moeten die radicalen worden geïsoleerd in een gevangenis in het noorden en het zuiden van het land.'

Boven het ministerie van Geens barst intussen een hevig, donker onweer los. Hij zegt tegen de fotograaf: 'Als u net op het moment van een bliksemschicht afdrukt, krijgt u vast mooie plaatjes.'

Als metafoor voor de hel en verdoemenis die het departement Justitie is?

'Het budgettair kader is zeer krap. Ik moet op personeel 10 procent besparen, maar het ritme waartegen dat moet, is te zwaar. Ik heb aan de regering en het parlement voorgesteld een ander besparingsritme aan te houden dan de andere departementen.'

'De magistraten probeer ik te overtuigen de wettelijk vastgelegde personeelskaders los te laten. Geleidelijk aan moeten ze leren werken met een budget volgens de werklast. In 2017 krijgen ze dan zelf het beslissingsrecht over wat ze met hun budgetten doen. Een beetje zoals de universiteiten betrekkelijk vrij zijn in de besteding van het geld dat ze van de overheid krijgen.'

'Die autonomie voor Justitie bereid ik nu voor met maatregelen die de werklast verminderen. Er zijn bijvoorbeeld veel te veel procedures bij de hoven van beroep en het Hof van Cassatie. Er is geen enkel vermoeden meer van de juistheid van een beslissing in eerste aanleg. Een van de oorzaken is dat in burgerlijke zaken de beroepsprocedure de uitspraak van eerste aanleg 'on hold' zet. Het beroep is opschortend. Behalve bij echtscheidingen zie ik geen reden waarom dat zo zou moeten zijn.'

'In tweede instantie gaan we bijvoorbeeld nadenken over de raadkamer en hoe die de aanloop naar het eigenlijke proces vertraagt. Ook de instroom bij het Hof van Assisen ligt op tafel.'

Bent u er al uit welke zaken nog voor het Hof van Assisen zullen komen?

'Assisenzaken betekenen enorme kosten voor de samenleving en slorpen heel veel magistraten op. Dat is in veel gevallen niet verantwoord, zeker als je kijkt naar de veiligheidsproblemen die dossiers zoals zwaar terrorisme met zich meebrengen.'

'Dat soort veranderingen is een kwestie van nieuwe regels uitwerken. Maar als ik kijk naar de gebouwen van Justitie, is daar ook werk aan de winkel. Ik wil dat de kwaliteit van de gevangenissen verbetert. We hebben 11.500 gevangenen. Dat zijn er 3.500 meer dan in Nederland, waar meer mensen wonen. Voor een deel komt dat doordat er in onze gevangenissen te veel mensen in voorlopige hechtenis zitten, vandaag ongeveer een derde van alle gevangenen.'

Wat gaat u eraan doen?

'We moeten vooral mensen opsluiten die veroordeeld zijn, en moeten worden gereïntegreerd in de maatschappij. Nu zitten er mensen in voorlopige hechtenis omdat het vreemdelingen zonder papieren zijn, omdat ze een vorige straf niet hebben uitgezeten, omdat ze vallen onder het profiel van wat vroeger 'landlopers' werd genoemd. Zeker in de steden heeft het gevangeniswezen een sociale functie. Dat is niet de bedoeling.'

'Ook de zorg voor de geïnterneerden moet beter. Ze hebben recht op dezelfde zorg als mensen met een stoornis die geen feiten hebben gepleegd. Er zijn op dit ogenblik ongeveer duizend mensen geïnterneerd in een gevangenis, maar slechts een klein aantal woont in gespecialiseerde inrichtingen als het centrum in Gent en straks in Antwerpen. De gevangenisteams hebben heel veel idealisme, waarmee ze de boel recht houden. Maar we mogen hun geduld niet langer op de proef stellen. Niet alleen om veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te voorkomen. Ook gewoon uit medemenselijkheid.'