Over nachtelijke huiszoekingen of langere aanhoudingen is er geen discussie. Met de spreekwoordelijke pennentrek in wet­teksten kunnen die maatregelen geregeld worden. Veel meer hoofdbrekens zijn er over de enkelband voor personen die radicaliseren.

'Het probleem is dat er personen bekend staan voor radicalisering, maar je kunt hen daarom strafrechtelijk nog niets voor de voeten leggen', zegt minister van Justitie Koen Geens (CD&V).

Het antiterreurorgaan Ocad houdt een lijst bij met daarop de namen van personen die radicaliseren en dus moeten worden opgevolgd. Al snel na de aanslagen in Parijs raakte bekend dat drie van de betrokken terroristen, onder wie de broers ­Abdeslam, op die lijst stonden.

Maar de meer dan achthonderd mensen op die terreurlijst onder elektronisch toezicht plaatsen, is praktisch zeer moeilijk. En dan is die praktische kant nog peanuts in vergelijking tot de wettelijke.

N-VA-voorzitter Bart De Wever heeft alvast grote bedenkingen.

'De N-VA wil dan weer dat elke vermeende ex-Syriëstrijder bij zijn terugkeer direct de gevangenis ingaat. Daar zullen anderen hun bedenkingen bij hebben.'

De Wever zei in Het Nieuwsblad ook dat de enkelband voor geradicaliseerden uit uw koker kwam.

'Iedereen weet dat de MR op deze maatregel aandrong en dat een voormalig minister van Binnenlandse Zaken (Patrick Dewael, red.) het idee had om de enkelband als GAS-maatregel toe te passen. Als minister van Justitie zoek ik ondertussen met de collega's juridisch verantwoorde en menselijk aanvaardbare oplossingen die ook CD&V kan verdedigen.'

Bent u er dan al uit voor welk misdrijf die mensen een enkelband zullen krijgen?

'De regering is daarover nog volop in overleg. Op bepaalde punten kan de omschrijving van terroristische misdrijven, en dan bedoel ik ook wat daartoe leidt, wel nog worden verstrengd. Dat kan een piste zijn. Maar het is voor Justitie onmogelijk om iemand een enkelband aan te doen zonder dat er sprake is van een misdrijf.'

'Premier Michel garandeerde in zijn verklaring ook dat iemand de enkelband enkel krijgt na tegenspraak en met de mogelijkheid om beroep aan te tekenen. En er zullen maatregelen aan worden gekoppeld om ervoor te zorgen dat die mensen deradicaliseren en zich opnieuw integreren in de maatschappij.'

Bent u eigenlijk gelukkig met die maatregel?

'De regering spreekt als één man. Of vrouw.'

Maar er komt een oplossing?

(glimlach) 'Deze regering lost alle problemen op.'

Voor Justitie doet u dat tot hiertoe met 'potpourri-wetten' die allerlei zaken combineren, of de geuren nu bij elkaar passen of niet. Potpourri nummer vier heeft zijn naam niet gestolen.

'Oh, er zit voor elk wat wils in. Iedereen kijkt altijd naar de zaken rond strafrecht, maar ik vind dat de veranderingen voor de rechtbank van koophandel sterk opvallen. Er komen bijvoorbeeld langere vaste termijnen voor de opstart van een rechtszaak bij de rechtbank van koophandel. Nog voor de eerste zitting moeten de partijen hun argumentatie geven. De bedoeling is om zo tot meer akkoorden en een snellere afhandeling van de zaak te komen.'

(op dreef) 'Nog in de volgende potpourri, die al voor januari staat gepland, staat het zelfstandig beheer van het gerecht. Ik had gehoopt dat het rond zou zijn in 2017, maar het zal 2018 zijn. Die hervorming is ingrijpend, want de rechtbanken zullen zelf moeten instaan voor het beheer van hun infrastructuur en personeel.'

Waarom passeert zo'n ingrijpende hervorming in een potpourri?

'In wezen is het maar een kleine aanpassing van het gerechtelijk wetboek. Vooral de uitvoering van die nieuwe regels zal heel wat voeten in de aarde hebben.'

De juiste straf

Naar goede gewoonte zit er uiteraard een brok strafrecht in de nieuwe potpourri, zoals de uitbreiding van bemiddeling naar strafdossiers zonder slachtoffers. Geens is grote fan van hoe het parket in Gent omgaat met drugsverslaafden. Zij komen niet per definitie voor de rechter. In de plaats wordt gezocht naar een overeenkomst tussen parket en dader, zoals een ontwenning. Het resultaat: veel minder recidive. Dat principe wordt op termijn uitgebreid naar de hele strafrechtelijke sector.

Zullen ze die aanpak wel pikken in Antwerpen, waar repressie belangrijk is?

'Minder drugsgebruik spreekt nultolerantie niet tegen. De mensen raken af van hun verslaving. Nogmaals: de resultaten van zo'n aangepaste bemiddeling zijn spectaculair. Ook de drugsbehandelings­kamer in Gent, die ontstaan is toen Jo Vandeurzen op deze stoel zat, toont aan hoe belangrijk het individueel beleid van de rechter is.'

Ondanks die impact, zijn er een pak gefrustreerde rechters. De reden: de straffen die ze uitspreken worden niet uitgevoerd.

'Dat begrijp ik volledig. Een straf moet worden uitgevoerd. Ook een korte straf.'

Dus acht dagen cel is acht dagen cel? U wilde de celstraf onder het jaar toch afschaffen?

'Ik heb mijn twijfels bij het nut van een celstraf onder het jaar. In die korte periode kun je de twee doelen van een straf - vergelding en re-integratie - niet bereiken. Maar ik wil die korte straf niet zomaar afschaffen. Ik wil wel van alle misdrijven herbekijken of er écht een straf op moet staan en zo ja, hoe zwaar die moet zijn. Er is een alternatief kader nodig. Daarom vind ik het belangrijk dat een rechter tegelijk iemand onder elektronisch toezicht kan plaatsen en voorwaarden zoals een ontwenning of deradicalisering kan opleggen. Dat is veel doeltreffender.'

Hoe rijmt u dat dan met de vraag van politierechters voor korte celstraffen als wake-upcall voor hardleerse wegpiraten? Op de meeste verkeersdelicten staan hooguit enkele maanden cel.

'Net daarom moeten we de strafmaten herzien. Er zijn ook misdrijven waar we de strafmaat zullen opdrijven tot een jaar. Samen met minister van Mobiliteit Jacqueline Galant (MR) ga ik een groep experts aanstellen die ervoor moeten zorgen dat voor verkeerszaken de juiste straffen worden gevonden én uitgevoerd.'

'Vandaag is het trouwens al niet uitgesloten uit dat iemand die een zwaar vluchtmisdrijf pleegt, of dat herhaaldelijk doet, een straf boven het jaar krijgt.'

We zouden bijna vergeten dat het stilaan tijd wordt om de seksuele meerderjarigheid te 'harmoniseren', zoals in het regeerakkoord staat. Wordt die verlaagd naar veertien jaar?

(ontwijkend) 'Ik heb mij altijd op de vlakte gehouden wat dat betreft, maar ik zal u zeggen wat mij bezighoudt. De leeftijd van “jongeren” schuift op. In twee richtingen zelfs. Aan de ene kant zijn we jongere tot ons dertigste. In de Senaat was er onlangs het voorstel van Bert Anciaux om iemand tot 23 jaar voor de jeugdrechter te laten verschijnen. Er is dus blijkbaar een roep naar een langere bescherming van jongeren.'

'Aan de andere kant bestaat al een jaar of tien de uithandengeving vanaf zestien jaar voor wie het al te bont heeft gemaakt. Ook op seksueel vlak is er een vervroeging. Het resultaat van die uiteenlopende trends is een spreidstand waar ik rekening mee moet houden. Voor alle duidelijkheid: ik heb er wel moeite mee wanneer oudere mensen hun charmes uitspelen tegenover jonge mensen. Of wanneer kwetsbare mensen worden misbruikt.'

Het klinkt alsof u dit thema toch liever overlaat aan het parlement.

'Dat is geen taboe voor mij. Deze discussie is niet zozeer politiek, maar bij uitstek maatschappelijk. De zeden evolueren en we moeten dat op de juiste manier bijbenen, met de nodige nuance. Maar ik ben ervan overtuigd dat we er in deze regeerperiode uit zullen geraken.'

Nikolas Vanhecke