Misdaden zullen in de toekomst enkel nog uitzonderlijk door het Hof van Assisen worden behandeld. Het openbaar ministerie zal immers kunnen beslissen elke misdaad naar de correctionele rechtbank te verwijzen. Er gelden twee uitzonderingen: ernstige criminele feiten tegen politiemensen en misdaden waarbij minderjarigen betrokken zijn en de familie zich verzet tegen een correctionalisering.
De maatregel maakt deel uit van het wetsontwerp waarmee minister van Justitie Koen Geens wijzingen aanbrengt in het strafrecht en de strafvordering. Het gaat om de zogenaamde Potpourri II. Die heeft tot doel de procedures terug te schroeven en efficiënter te maken, wat voor een snellere Justitie en lagere werklast moet leiden.
De tekst bevat een tweehonderdtal bepalingen met een reeks "quick wins", die Justitie toelaten nu al "een bocht te nemen". Over de grote hervorming van het strafrecht waar de minister op broedt, zijn via het kabinet al gesprekken met experten opgestart, liet Geens donderdag na afloop van de ministerraad verstaan.
Bijna alle misdaden naar correctionele
Een opvallende ingreep is om voor bijna alle misdaden correctionalisering mogelijk te maken. Het blijven de openbare ministeries en onderzoeksgerechten die daarover zullen beslissen. Minder procedures voor Assisen betekent ook een besparing. Zo merkte de CD&V-minister op dat het proces rond de Hell's Angels 1,1 miljoen euro kostte.
Tegen een uitspraak van de correctionele rechtbank is beroep mogelijk, in tegenstelling tot bij een arrest van het Hof van Assisen. Om te kunnen correctionaliseren, is een verzachtende omstandigheid nodig, waardoor de straffen vaak iets lager uitvallen dan voor Assisen. Daarom voert het wetsontwerp een nieuwe strafmaat in van 40 jaar voor wie bij correctionalisering een levenslange straf wordt opgelegd.
'Guilty plea'
De wettekst voert ook de "guilty plea" in, of de voorafgaande erkenning van schuld. In die gevallen, bijvoorbeeld wanneer iemand op heterdaad wordt betrapt, kan het openbaar ministerie een akkoord bereiken met de advocaat van de beklaagde. Dat kan enkel voor feiten waarop een maximale straf van vijf jaar staat. De rechter moet nadien wel nog over de gegrondheid van de guilty plea oordelen.
De minister voert ook een verstrenging door van de verruimde minnelijke schikking. Geens beseft dat over die mogelijkheid veel discussie bestaat bij de publieke opinie omdat die fraudeurs zou bevoordelen - wat hij overigens ontkent. Voortaan zal zo'n dading niet meer mogelijk zijn na een eindbeslissing en de afgesloten minnelijke schikkingen zullen in het strafregister worden opgenomen.
Het wetsontwerp voorziet daarnaast dat strafuitvoeringsmodaliteiten, die erop gericht zijn een reclassering in België voor te bereiden, niet meer kunnen worden toegekend aan veroordeelden die illegaal in ons land verblijven. Voortaan zullen veroordeelden zonder recht op verblijf ook zes maanden voor het einde van hun straf kunnen gerepatrieerd worden. Nu ligt die termijn op twee maanden.
Volgens minister Geens werden dit jaar al meer dan 600 veroordeelden gerepatrieerd. In de Belgische gevangenissen zitten nog om en bij de 2.000 illegale vreemdelingen. Bij onze noorderburen zijn dat er zowat 500. De minister merkte daarbij op dat, ondanks een daling van het aantal gevangenen, onze gevangenissen nog steeds met een overbevolking van 10 procent kampen.
In de toekomst zal een vormfout bij het inzetten van telefoontap niet meer automatisch leiden tot een nietigverklaring van de uitgevoerde tap. Recent gingen in een zaak rond een drugsbende in Antwerpen nog 36 beklaagden vrijuit door een technische onregelmatigheid bij de toelating van de onderzoeksrechter. Bedoeling is dat enkel bij een ernstige fout, bijvoorbeeld geen motivatie, sprake kan zijn van nietigheid.
Potpourri II beperkt ook de mogelijkheden van de verzetprocedure in strafzaken. De minister verwees daarbij naar het proces na de dood van Jonathan Jacob. Daar hebben de advocaten van de beklaagden zich op een bepaald moment teruggetrokken om op die manier verstek te laten. Opzettelijk verstek laten gaan maakt het mogelijk nadien de zaak via verzet bij dezelfde rechtbank te brengen.
Geens wil verstek laten enkel nog toelaten bij de inleidende zitting. Dat zou alleen nog kunnen leiden tot verzet in geval van overmacht of bij een ernstige reden, zoals ziekte. De ingreep moet het onnodig rekken van procedures tegengaan.
Elektronisch toezicht als autonome straf
Vanaf 1 mei 2016 treedt de eerder gestemde wet in werking die het elektronisch toezicht als autonome straf invoert. Het ontwerp zorgt er ook voor dat politiemensen worden ontlast van administratieve taken bij het opstellen van pv's in verkeerszaken. Later dit jaar komt de minister nog met een wetsontwerp waardoor de bodemrechter bij zware misdrijven kan bepalen welk deel van de straf (de beveiligingsperiode) minimaal moet worden uitgezeten.