Interview De Tijd

op 21 november 2015 09:42 De Tijd
Enkel door het radicalisme uit te roeien kunnen volgens minister van Justitie Koen Geens aanslagen vermeden worden. 'We hebben nood aan een Europese islam.'

'Dood Abaaoud bevestigd na vingerafdrukken.' We zijn halfweg het interview als minister van Justitie Koen Geens (CD&V) bericht krijgt dat de dood van het brein achter de terreuraanslagen in Parijs officieel is. Geens laat meteen een journaliste op de hoogte brengen. 'Maar zeg er meteen bij dat je nooit zeker mag zijn', voegt hij eraan toe. Het zegt iets over de woelige tijden waarin we leven. Bij de aanslagen in Parijs vorige week vrijdag kwamen 129 mensen om het leven. Zeker vier van de betrokken terroristen, onder wie Abdelhamid Abaaoud, groeiden op in het Brusselse. Ze radicaliseerden voor de neus van onze inlichtingendiensten, maar slaagden erin onder de radar te blijven.

Volgens de Fransen presteerden onze diensten ondermaats. 'De door het hoge dodenaantal begrijpelijke Franse frustratie heeft bij ons een reactie van zelfblamage geprovoceerd die eigenlijk niet op haar plaats was', zegt Geens. 'Maar tijdens een gesprek met mijn Franse collega Christiane Taubira heb ik vooral dankbaarheid en wederzijds respect voor de samenwerking vastgesteld.' Volgens de CD&V'er is het te vroeg om schuldigen aan te wijzen. 'Ik wil niet dat onze troepen gedemotiveerd geraken door de schuldvraag. Wie op het slagveld strijdt levert, gaat de efficiëntie van zijn fronttroepen toch niet ter discussie stellen?'
Wie werkt met fronttroepen die niet kunnen schieten, moet daar toch vragen bij hebben?
Koen Geens: 'De Comités I en P, die onze inlichtingendiensten controleren, hebben een onderzoek geopend. We zullen leren uit onze vergissingen, als we die al hebben gemaakt. Maar het komt nog voor dat inlichtingendiensten een aanslag niet kunnen voorkomen. Dat is gebeurd bij de aanslagen van 11 september 2001, bij de aanslagen van Madrid in 2004 én nu ook bij die van Parijs. In zulke gevallen hebben de vele diensten in vele landen een klein maar cruciaal element over het hoofd gezien. De kans dat het gebeurt, is klein, maar als het gebeurt, heeft het heel grote gevolgen.'
De daders van de aanslagen in Parijs stonden hoog op de lijst van te volgen terroristen. Dan is er toch meer fout gelopen dan 'iets niet zien'?
Geens: 'De terroristen zijn heel koelbloedig en professioneel tewerk gegaan. Maar ze deden een beroep op vrij eenvoudige middelen. Ze gebruikten enkel een telefoon, een auto en een kalasjnikov. Voor een inlichtingendienst is het veel moeilijker om zo'n aanslag op het spoor te komen dan wanneer terroristen meer gesofistikeerde middelen inzetten.'
Een van de problemen is dat de vlot raadpleegbare databank voor Syriëstrijders al twee jaar op zich laat wachten. Dat is toch hemeltergend?
Geens: 'In januari moet die operationeel zijn en het is duidelijk dat er tijd is verloren. Daardoor hebben we misschien al eens een verband gemist. Maar wetten en hervormingen in de praktijk omzetten kost tijd. Van de twaalf maatregelen die we na de ontmanteling van de terreurcel in Verviers hebben aangekondigd, zijn er elf goedgekeurd. Maar dat wil niet zeggen dat ze al volop werken.'
Uw antwoorden zijn niet echt hoopgevend. Een nieuwe aanslag valt dus niet uit te sluiten?
Geens: 'De spijtige realiteit is dat aanslagen altijd mogelijk zijn, maar het positieve is dat we er nog veel meer verijdelen. We beseffen meestal zelfs niet waaraan we ontsnappen, want vaak grijpen we in voor er concrete plannen zijn. Normaal kunnen we de volgende aanslagen voorkomen. Maar op een bepaald moment kan het opnieuw gebeuren.'
Begrijpt u dat mensen bang zijn? Dat ze zich afvragen in wat voor een wereld we leven?
Geens: 'Ik ben geen relativist. Maar aanslagen zijn in Beiroet of Mali dagelijkse kost.'
De mensen hier hebben daar geen boodschap aan.
Geens: 'Dat weet ik, maar het is belangrijk dat mensen beseffen hoe veilig het hier is. De kans dat iemand omkomt bij een verkeersongeval is veel groter dan door terrorisme. Zeker de jongeren beseffen veel te weinig dat het ooit anders was. Mensen van mijn generatie durfden in de jaren 80 niet naar de Delhaize of de Colruyt te gaan omdat ze een aanslag van de Bende van Nijvel vreesden. Die angst dreigt nu terug te komen en ik begrijp dat. Maar men mag niet bang zijn omdat de diensten niet goed zouden werken, want dat klopt niet.'
Hebt u een antwoord op de vraag van één miljoen: waarom radicaliseren jongeren?
Geens: 'Dat blijft een raadsel. Er wordt gewezen op de marginalisering van veel gezinnen, op de radicalisering in de gevangenissen of de haat tegenover het Amerikaanse optreden in het Midden-Oosten. Maar dat alleen biedt geen verklaring voor de actie van de terroristen in Parijs. En ook niet voor Fouad Belkacem, de leider van Sharia4Belgium, want die is allesbehalve een marginaal.'

'Het frapperendste is net dat die jongeren zo goed geïntegreerd waren. Phillipe Moureaux, de voormalige PS-burgemeester van Molenbeek, is misschien een speciale man, maar hij is een groot politicus en absoluut geen dommerik. En toch heeft hij de broer van de terroristen Abdeslam aangesteld als medewerker. Daarmee lachen is gemakkelijk, maar eigenlijk is dat opmerkelijk. Het bewijst dat die man goed geïntegreerd was en dat de rest van de familie zich aan hem kon optrekken. Het is heel pijnlijk dat het in zulke situaties dan toch misloopt.'
Hoe wilt u dat in de toekomst voorkomen?
Geens: 'We moeten mikken op volledige integratie, maar dat is heel moeilijk. Als tien nieuwkomers naar een dorp gaan waar geen andere buitenlanders wonen, dan zal die integratie goed verlopen. Maar voor hun is dat niet zo gezellig en daarom kiezen ze ervoor om in de steden samen te wonen met mensen van hun regio. Dat is volstrekt normaal, want dat doen wij ook als we naar het buitenland trekken. Maar daardoor ontstaat wel een scheiding tussen autochtonen en allochtonen. Dat moet anders en dat zal heel wat inspanningen vergen.'
Hoe bedoelt u?
Geens: 'We moeten de andere écht als een gelijke beschouwen. Als iemands dochter met een Marokkaan trouwt, moeten mensen leren dat oké te vinden. Net zoals een zwarte het normaal moet gaan vinden dat zijn zoon voor een blanke vrouw kiest. Ook in de Verenigde Staten is dat dikwijls nog een taboe, wij moeten het anders doen. Helaas wordt het verhaal moeilijker als er religie in het spel is.'
Doelt u nu op de islam?
Geens: 'De islam loopt achter op ons in zijn morele evolutie. Bijvoorbeeld in de scheiding van Kerk en Staat, maar ook als het gaat over echtscheidingen, homoseksualiteit of de gelijkheid tussen man en vrouw. Daarbij komt nog dat de islam moeite heeft met leiderschap. Het jodendom heeft een opperrabbijn, het christendom een aartsbisschop, maar bij de moslims ligt zo'n leidersfiguur moeilijk. De Moslimexecutieve in ons land heeft het om die reden ook moeilijk om haar autoriteit te doen gelden.'
Pim Fortuyn en Geert Wilders zijn in Nederland groot geworden door de islam als een achterlijk geloof weg te zetten. Zegt u nu hetzelfde?
Geens: 'Absoluut niet, met 'achter' bedoel ik niet 'achterlijk'. Ik bedoel dat de islam op een ander tijdstip in de evolutie staat en misschien niet wil kiezen voor de richting die wij zijn ingeslagen. Daarom hebben we een Europese islam nodig: moslims bij ons moeten minstens instemmen met onze waarden. Ze moeten onze cultuur aanvaarden, net zoals onze katholieke kerk dat met enige moeite heeft gedaan. Voor een 85-jarige autochtone Belg is het ook niet makkelijk om lesbische kleindochters te hebben die dan nog eens kinderen hebben geadopteerd. En toch doet hij dat. De Europese moslimgemeenschap zal dat ook moeten doen.'
U bent als minister van Justitie bevoegd voor de Moslimexecutieve. Wat gaat u daarmee doen?
Geens: 'Ik heb regelmatig contact. En we gaan ook de opleiding van imams grondig bekijken (zie inzet). De regio's kunnen beslissen om moskeeën waar tot haat wordt opgeroepen te sluiten. En we geven de minister van Binnenlandse Zaken en de burgemeesters meer bevoegdheden in hun strijd tegen niet-erkende moskeeën.'

De federale regering trekt 400 miljoen euro extra uit voor de strijd tegen terreur. Waar gaat u dat geld aan besteden?

Geens: 'Het is nog niet duidelijk hoeveel naar mijn departement gaat. Maar ik ga erop aandringen sterk te focussen op de dringendste noden. We hebben de beste mensen in dienst, maar ze kunnen niet altijd gebruikmaken van de beste apparatuur. We beschikken bijvoorbeeld over slechts één supergespecialiseerd voertuig. Of we hebben de allernieuwste software, maar de computers waarop die draait, zijn al vijf jaar oud.'
En meer mensen voor de onderbemande inlichtingendiensten?
Geens: 'Het is bij de haren getrokken dat extra manschappen op de korte termijn alles gaat oplossen, zoals sommigen beweren. Topspeurders zijn niet op de arbeidsmarkt te vinden, maar groeien door vanuit de lagere kaders. En daar moeten we dus extra mensen aanwerven. Dat heb ik ook al gedaan, bijvoorbeeld bij het federaal parket en de staatsveiligheid.'
De regering is van plan geradicaliseerde moslims een enkelband om te doen. Volgens de Orde van de Vlaamse Balies is dat flirten met de mensenrechten.
Geens: 'Het overdreven aandringen op bescherming van potentiële terroristen gaat in tegen het gezond verstand. Als we mensen in voorlopige hechtenis nemen, doen we dat om de maatschappij te beschermen. En natuurlijk gebeuren er soms fouten, maar het is beter een gevaar te voorkomen dan een vergissing te maken die kan worden rechtgezet.'
Is het niet ongelooflijk cynisch dat eerst 129 mensen moeten sterven voor zulke maatregelen worden genomen?
Geens: 'Ik heb het nooit anders geweten. Het was het hetzelfde met de bankencrisis. Dat banken failliet gingen, was de schuld van een controleautoriteit in een ander land. Pas toen het in 2011 écht begon mis te lopen en er ook banken in grote landen in de problemen kwamen, werd het bankentoezicht een Europese zaak. Het is helaas een wetmatigheid in de politiek dat er crisissen nodig zijn om grote hervormingen erdoor te krijgen.'

Sommige imams in ons land spreken onze taal gebrekkig en kennen de wetgeving niet. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil daarom alle imams verplichten een opleiding te volgen aan een van onze universiteiten of hogescholen. Zulke opleidingen bestaan al - bijvoorbeeld aan de KU Leuven - maar geen enkele imam volgt die. 'Het is nochtans belangrijk dat we evolueren naar een Belgische islam, met imams die onze taal spreken en die de westerse context van onze moslimjongeren door en door kennen', zegt Geens.

In ons land erkent de Moslimexecutieve de imams. Geens zoekt samen die organisatie en met Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) hoe de opleiding een vereiste kan worden bij de erkenning, waardoor imams worden gedwongen een opleiding te volgen.

JASPER D'HOORE EN LARS BOVÉ