De wet van 22 juli 2018 zet het licht op groen voor een wettelijke regeling voor spijtoptanten. Dit zijn personen die in ruil voor
strafvermindering, modaliteiten in de strafuitvoering of een aangepast regime in de gevangenis, belangrijke informatie aanleveren over gepleegde misdrijven met betrekking tot andere (mededaders) en/of medeplichtigen. Zo kunnen zware criminelen of terroristen die anders niet te pakken zijn, toch worden geïdentificeerd en veroordeeld. Maar evengoed worden zo zware misdaden vermeden.
Verschillende landen hebben een dergelijke regeling die bijzonder nuttig is gebleken in de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit en het terrorisme. Het leidt tot meer mogelijkheden om misdrijven op te helderen, daders te identificeren en nieuwe misdrijven te voorkomen.
Uiteraard moeten de spijtoptanten doordacht ingezet worden. De regeling is dan ook onderhevig aan enkele strenge voorwaarden. De regeling kan enkel gebruikt om informatie te verkrijgen bij zeer ernstige vormen van criminaliteit. Omdat een spijtoptant door het afleggen van verklaringen een terroristische aanslag kan voorkomen en daardoor overlijdens en menselijke ellende kan verhinderen, is de regeling ook mogelijk inzake terrorisme, waar echter een afwijkend regime wordt voorzien.
Het openbaar ministerie beslist over de noodzaak om beroep te doen op een spijtoptant in het concrete dossier. Het aan de spijtoptant toegekende voordeel moet steeds proportioneel zijn met de eigen gepleegde misdrijven en met de informatie die wordt aangeleverd. Er worden steeds voorwaarden opgelegd, die worden opgenomen in een memorandum. Zo moet de spijtoptant onder andere een waarheidsgetrouwe verklaring afleggen, een volledige bekentenis afleggen over de eigen betrokkenheid en maatregelen nemen om de schade te vergoeden.
De strafvermindering of –verschoning kan enkel worden uitgesproken door de rechter, die de proportionaliteit van het voordeel nagaat. Er wordt hierbij ook een vervangende straf uitgesproken, die van toepassing wordt indien de spijtoptant zich niet aan de voorwaarden houdt. Het openbaar ministerie kan tevens een aantal voordelen toekennen in de strafuitvoeringsfase, maar enkel indien er geen gevaar bestaat voor de openbare orde. Voor gedetineerden waarvoor een strafvermindering of het toepassen van een modaliteit in de strafuitvoering niet wenselijk is, kan in sommige gevallen een beperkte faciliteit worden geboden wat betreft de detentieomstandigheden (bv. de overplaatsing naar een andere gevangenis).
Verklaringen die door de spijtoptant worden afgelegd mogen alleen als bewijs in aanmerking komen als ze in belangrijke mate worden gestaafd door andere bewijsmiddelen.
Spijtoptanten kunnen uiteraard gevaar lopen door het afleggen van een verklaring. Een spijtoptant zal in sommige omstandigheden gebruik moeten kunnen maken van bepaalde beschermingsmaatregelen (bescherming, nieuwe identiteit, verhuizen,…). De wetgeving inzake getuigenbescherming wordt in die zin dan ook uitgebreid. De rechten van de slachtoffers worden gevrijwaard.
De spijtoptant moet de gepleegde feiten erkennen en eventuele schade vergoeden. De slachtoffers worden in verschillende stappen in de procedure betrokken.